De laatst overgebleven persoon van Gruppe Ulbricht

Tot 1955 werd het bestaan van Gruppe Ulbricht (Groep Ulbricht) verzwegen in de DDR. Ze bestond uit functionarissen uit de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD) die in april 1945 vanuit de Sovjet-Unie terugkeerden naar de DDR. De KPD was na de komst van Hitler in 1933 een verboden partij geworden en de leden waren in ballingschap gegaan in de communistische Sovjet-Unie. Gruppe Ulbricht werd geleid door Walter Ulbricht, die later het hoofd van de DDR zou worden, en zij legde de communistische basis van de DDR. De laatst overgebleven persoon van Gruppe Ulbricht is Wolfgang Leonhard. Zijn levensverhaal is het unieke verhaal van een persoon die het fundament voor de DDR creëerde om vervolgens als dissident door het leven te gaan. 

Gruppe Ulbricht begon in mei 1945 met haar bezigheden. Het belangrijkste doel werd de heroprichting van de Kommunistische Partei Deutschlands, dat op 11 juni werd gerealiseerd. De belangrijkste doelstellingen en uitgangspunten van Gruppe Ulbricht waren als volgt geformuleerd:

• Ontkrachten van het gerucht dat het rode leger het Duitse volk zal vernietigen of tot slavernij zal brengen;

• De Hitlerstaat, maar niet het Duitse volk, vernietigen;

• Het volk geruststellen; 

•  Verzekeren dat het volk de aanwijzingen van de bezettingsmogendheden loyaal opvolgen;

•  Alle Hitlerbandieten overdragen aan de bezettingsmogendheden;

• De catastrofe is door Hitlers beleid veroorzaakt, het Duitse volk draagt daarvoor grote verantwoordelijkheid;

• De communisten hebben voor die catastrofe gewaarschuwd;

• Hitler is verslagen, het Duitse volk wil en zal leven, maar moet begrijpen dat dat alleen vreedzaam en niet ten koste van anderen mogelijk is;

• Het Duitse volk helpen in zijn nood, een communistische basis leggen voor de toekomst van de partij. 

Uit deze punten bleek duidelijk de antifascistische en pro-communistische visie. Walter Ulbricht was een fanatieke aanhanger van Stalin (een zogenaamde stalinist) en liet dat later ook blijken tijdens zijn regeerperiode in de DDR. 

3 KPD Einsatzgruppen - 27 april 1945

Wolfgang Leonhard

De laatste, nog levende persoon van Gruppe Ulbricht is Wolfgang Leonhard. Hij had een Duitse moeder die bevriend was met Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. In de jaren dertig verhuisden ze naar Moskou, omdat ze vanwege hun communistische visie niet meer welkom waren in fascistisch Duitsland. Leonhard, die toen nog Wladimir werd genoemd, studeerde hier en werkte in de laatste jaren van de oorlog als omroeper bij de radiozender van het Nationalkomitee Freies Deutschland (NKFD), een Duitse, antifascistische verzetsbeweging.  In 1945 sloot hij zich aan bij Gruppe Ulbricht en keerde terug naar Oost-Duitsland, dat nu een bezettingszone van de Sovjet-Unie was. Tot 1947 werkte Leonhard, hij was de jongste persoon van Gruppe Ulbricht, bij de afdeling agitatie en propaganda (agitprop) van de KPD, die vanaf 1946 de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) heette. Vervolgens studeerde hij twee jaar lang geschiedenis aan de Karl Marx partijhogeschool van de SED. 

Een jonge Leonhard 

Hieronder is een fragment te zien van een interview met Wolfgang Leonhard over zijn reis van Moskou naar Oost-Duitsland met Gruppe Ulbricht. 

Keerpunt

Vanaf 1949 nam zijn leven een drastische wending. Het was het jaar van de oprichting van de DDR (Oost-Duitsland) en de BRD (West-Duitsland) en tevens het begin van de Koude Oorlog die de wereld veertig jaar lang in haar greep zou houden. Vanaf dit jaar besloot Joegoslavië een eigen koers te varen binnen het communisme. Leonhard sympathiseerde met de visie van Joegoslavië en maakte zich daarom verdacht in zijn eigen partij, de SED. Hij besloot te breken met het stalinisme van Gruppe Ulbricht en vluchtte naar de hoofdstad van Joegoslavië, Belgrado. Een jaar later, in 1950, besloot hij zich te vestigen  in de BRD. In de daaropvolgende jaren studeerde hij Sovjet-geschiedenis en internationaal communisme aan de universiteit van Oxford, deed hij onderzoekswerk bij het Ruslandinstituut aan de universiteit van New York en was geschiedenisdocent aan de Yale-universiteit. Hij werd in de DDR als dissident en verrader gezien en pas jaren later zou hij de Sovjet-Unie en de DDR kunnen bezoeken. 

DDR-kenner

Zijn bekendste werk  Die Revolution entläßt ihre Kinder werd gepubliceerd in 1955 waarin hij zijn ervaringen beschreef die hij vanaf 1935 in Moskou tot aan zijn vlucht uit de DDR in 1949 meemaakte. Hieronder een citaat uit zijn beroemde boek:

"Was würde jedoch sein, wenn sich bei mir weitere kritische Auffassungen aufdrängten, die ich bei mir behielt, und weislich verschwieg? Heute glaube ich, daß damals ein Weg begann, der sieben Jahre später, nach schweren inneren Kämpfen, dazu geführt hat, daß ich mit dem Stalinismus brach und aus der sowjetischen Zone Deutschlands flüchtete."

Leonhard werd een kenner op het gebied van communisme, de DDR en de Sovjet-Unie. Tot op de dag van vandaag is hij een Oost-Europa-deskundige, auteur en docent. 

Eerste DDR-dissident 

In 2007 interviewde Welt Online Leonhard, die nu in het Duitse gebied Eifel woont, naar aanleiding van zijn nieuwste boek Meine Geschichte der DDR. In het interview vertelt Leonhard over zijn eigen bibliotheek die 6000 titels telt en die, op een enkele na, allen over het communisme en de Sovjet-Unie, maar vooral over de DDR gaan. Leonhard kwam pas in de herfst van 1989 weer voor het eerst in de DDR. Als Welt Online hem vraagt hoe dat was, antwoordt Leonhard: 

"Ich wurde jubelnd empfangen – als erster Dissident der DDR."

Voor de geïnteresseerde is het hele artikel van Welt Online te vinden via de volgende link: "Wolfgang Leonhard, Dissident in der Eifel."

Wolfgang Leonhard