Adenauer: Der Alte

Konrad Adenauer

Geen man is zo belangrijk geweest voor de Bondsrepubliek Duitsland als bondskanselier Konrad Adenauer was. Hij presteerde het om een land in puin - zowel letterlijk als figuurlijk - op te bouwen tot een democratische, welvarende staat die goede betrekkingen met West-Europa en de Verenigde Staten had. Adenauer - ook wel Der Alte genoemd, omdat hij tot op hoge leeftijd op politiek gebied actief was - werd gezien als 'de vader van Duitsland'. In 2003 werd Adenauer door de kijkers van de ZDF (Zweites Deutsches Fernsehen) verkozen als Grootste Duitser aller tijden bij het programma Unsere Besten. 

Echter, hoe waren Adenauers betrekkingen met het buitenland? Hij werkte nauw samen met West-Europa en de VS, maar was dit ook het geval met de DDR en de Sovjet-Unie? Om hierop antwoord te kunnen geven, is het belangrijk om meer te weten over Adenauers persoonlijke achtergrond. Hij was afkomstig uit het Rijnland en was daarom zijn hele leven meer op het westen dan op het oosten gericht. Hij zag Rijnland als het hart van Duitsland, waar hij de Bondsrepubliek Deutschland mee bedoelde. Qua geloofsvisie was hij conservatiefchristelijk en was daarom fel gekant tegen atheïstische en communistische overtuigingen. Zijn politieke overtuigingen waren hieruit voort gegroeid. 

Adenauer streefde naar buitenlandse erkenning, integratie in West-Europa en een Duits-Franse verzoening. In de veertien jaar dat hij als bondskanselier werkte, bereikte hij deze drie punten. Twee jaar na zijn benoeming in 1949 verwierf hij het recht om een eigen buitenlandse politiek te voeren. De jaren vijftig zorgden voor belangrijke ontwikkelingen in het proces van de zogeheten Westbindung. De Bonner-verdragen, het Verdrag van Parijs en het Schuman-plan om de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) op te richten waren allen ook ondertekend door de BRD, zodat de eerste stappen naar Europese integratie waren genomen. In 1955 sloot de BRD zich aan bij de NAVO, waardoor het land eindelijk de soevereiniteit verwierf die Adenauer had nagestreefd. De beëindiging van het bezettingsstatuut was een feit geworden. Het conflict met Frankrijk over Saarland - waar ik eerder een blog over heb geschreven - werd in 1957 beëindigd, doordat het Saarland verenigd werd met de BRD. 

Anti-Sovjet-poster van de
CDU parlementsverkiezingen, 1953

Pas na het aftreden van Adenauer als bondskanselier in 1963 bleek zijn buitenlandse politiek sterk eenzijdig te zijn geweest. Al die jaren had hij zich sterk gericht op West-Europa en de Verenigde Staten, maar niet op het oosten. Adenauer was zelf sterk anti-communistisch, dit was ook te zien aan de hiernaast afgebeelde illustratie van een verkiezingsposter van Adenauers partij, de CDU (Christlich Demokratische Union Deutschlands). De DDR werd gezien als 'bezet en onderdrukt gebied' en Adenauer en zijn regering geloofden dat zij alleen het recht hadden om voor het hele Duitse volk te spreken. De Hallstein-doctrine was een belangrijk instrument hiervoor: deze doctrine hield in dat de BRD elke diplomatieke betrekkingen zou verbreken met de landen die de DDR als staat erkenden, ook zou de BRD geen diplomatieke betrekkingen aangaan met landen die de DDR al als staat hadden erkend. Dit principe werd vanaf 1955 jarenlang gehandhaafd. Een uitzondering hierop was dat Bonn in 1955 diplomatieke betrekkingen met Moskou aanging. Pas begin jaren zeventig werd de regide doctrine opgeheven, waarna de DDR meteen door de BRD, België en later ook door Nederland erkend werd.

Het valt niet te ontkennen dat Adenauer tijdens zijn regeerjaren voor een bloeiend, welvarend en democratisch West-Duitsland heeft gezorgd - mede dankzij de Marshall-hulp vanuit de Verenigde Staten en hulp van West-Europese landen. De BRD was nu een volwaardig lid van de West-Europese gemeenschap en had haar soevereiniteit weer terug. Echter, de verhouding met het 'andere Duitsland', de DDR, en andere communistische landen was alleen maar moeilijker geworden. Deze relatie zou door Adenauers beleid zelfs verslechterd en verhard zijn. 

Nu blijft de vraag over door welke kijkers Adenauer in 2003 tot Grootste Duitser aller tijden is benoemd. Zouden voormalige bewoners van de DDR ook op hem gestemd hebben? Of zouden de bewoners van de voormalige BRD zowiezo al een voorsprong hebben aangezien westelijk Duitsland ongeveer vier keer zoveel inwoners telt als oostelijk Duitsland? Cijfers zijn slechts relatief, doch kunnen wel een indicatie geven van de impact van de handelingen van een man zoals Adenauer. 

Monument Adenauer -
Adenauerplatz Berlijn